ទីកន្លែងឬវត្ថុដ៏គួរឱ្យស្ញប់ស្ញែងជាច្រើននៅជុំវិញពិភពលោកត្រូវបានបញ្ចូលទៅក្នុងបេតិកភណ្ឌពិភពលោករបស់អង្គការយូណេស្កូ។ លើសពីនេះ បេតិកភណ្ឌពិភពលោកដ៏មានកិត្យានុភាពរបស់កម្ពុជាចំនួន ៨ ដែលមានបេតិកភណ្ឌវប្បធម៌រូបីចំនួន ៣ និងបេតិកភណ្ឌវប្បធម៌រូបីអរូបីចំនួន ៥ ត្រូវបានទទួលស្គាល់ដោយអង្គការយូណេស្កូ។ ជាក់ស្តែងប្រទេសកម្ពុជាត្រូវបានគេស្គាល់ថាសម្បូរទៅដោយវប្បធម៌ មានដូចជា របាំប្រពៃណី ប្រាសាទបុរាណ និងរូបចម្លាក់ជាដើម។ បេតិកភណ្ឌវប្បធម៌កម្ពុជាចំនួន ៨ នឹងត្រូវបានពន្យល់ណែនាំបន្ថែមដល់កូនខ្មែរ។ រមណីយដ្ឋានប្រវត្តិសាស្ត្រចំនួន ៣ រួមមាន ឧទ្យានបុរាណវិទ្យាអង្គរ ប្រាសាទព្រះវិហារ និងប្រាសាទសំបូរព្រៃគុក ព្រមទាំងសម្បត្តិបេតិកភណ្ឌអរូបីចំនួន ៥ មានដូចជា របាំព្រះរាជទ្រព្យ ស្បែកធំ ល្បែងទាញព្រ័ត្រ ចាប៉ីដងវែង និង ល្ខោនវត្តស្វាយអណ្តែត ដែលបានចុះក្នុងបញ្ជីបេតិកភណ្ឌពិភពលោករបស់អង្គការយូណេស្កូ។
ទីកន្លែងប្រវត្តិសាស្ត្រទីមួយ “ឧទ្យានបុរាណវិទ្យាអង្គរ” ត្រូវបានចុះបញ្ជីជាបេតិកភណ្ឌពិភពលោកដ៏មានកិត្យានុភាពមួយនៅក្នុងតំបន់អាស៊ីអាគ្នេយ៍ ហើយត្រូវបានទទួលស្គាល់ដោយអង្គការយូណេស្កូក្នុងឆ្នាំ ១៩៩២។ ប្រាសាទអង្គរធ្លាប់ជារាជធានីនៃព្រះរាជាណាចក្រខ្មែរអស់រយៈពេលជាច្រើនឆ្នាំ។ ម្យ៉ាងទៀត ប្រាសាទអង្គរវត្តដ៏អស្ចារ្យត្រូវបានទទួលស្គាល់ថាជានិមិត្តសញ្ញាជាតិ និងជាមោទនភាពរបស់កម្ពុជា លើសពីទៅទៀត ប្រាសាទអង្គរវត្តជាគោលដៅទេសចរណ៍ដ៏សំខាន់មួយក្នុងខេត្តសៀមរាប ទាក់ទាញភ្ញៀវទេសចររាប់លាននាក់ពីជុំវិញពិភពលោកជារៀងរាល់ឆ្នាំ។
ទីពីរគឺ ប្រាសាទព្រះវិហារ ដែលត្រូវបានប្រកាសជាបេតិកភណ្ឌពិភពលោកក្នុងឆ្នាំ២០០៨។ ប្រាសាទព្រះវិហារស្ថិតនៅលើខ្នងភ្នំដងរែកក្នុងខេត្តព្រះវិហាររបស់ប្រទេសកម្ពុជា ជាប់នឹងព្រំប្រទល់ខេត្តស៊ីសាកេតប្រទេសថៃ។ ប្រាសាទវិហារដែលគោរព បូជាឧទ្ទិសថ្វាយ ព្រះសិវៈ ស្រីសិខៈ រិស្វារៈ ត្រូវបានសាងសង់ឡើងក្នុងសតវត្សទី ៩។ ជាងនេះទៅទៀត ប្រាសាទព្រះវិហារដែលជាសំណង់ស្ថាបត្យកម្មដ៏ប្លែកនៃទីសក្ការៈដែលតភ្ជាប់ដោយបណ្តាញផ្លូវដើរ និងជណ្ដើរលើអ័ក្ស ៨០០ ម៉ែត្រ គឺជាគំរូដ៏អស្ចារ្យនៃស្ថាបត្យកម្មខ្មែរទាក់ទងនឹងប្លង់ ការតុបតែង និងទេសភាពជុំវិញគួរឱ្យទាល់ទាញ។
ទីបី ប្រាសាទសំបូរព្រៃគុកត្រូវបានទទួលស្គាល់ជាផ្លូវការនៅឆ្នាំ២០១៧ដោយអង្គការយូណេស្កូ។ ប្រាសាទសំបូរព្រៃគុក ត្រូវបានរកឃើញនៅក្នុងភូមិសំបូរ ឃុំសំបូរ ស្រុកសំបូរ ខេត្តកំពង់ធំ។ យោងតាមអង្គការយូណេស្កូ រាជធានីនៃអាណាចក្រចេនឡា ដែលគេស្គាល់ថា ឥសានបុរៈ ជាភាសាខ្មែរ ដែលរីកដុះដាលនៅចុងសតវត្សទី៦ និងដើមសតវត្សទី៧ នៃគ.ស ត្រូវបានគេទទួលស្គាល់ថាជា “ប្រាសាទក្នុងព្រៃ ទ្រព្យសម្បត្តិ”។ ប្រាសាទចំនួនដប់នៃប្រាសាទជាងមួយរយគឺមានជ្រុងប្រាំបីទិស ដែលធ្វើឱ្យវាជាចំណុចទាក់ទាញនិងប្លែកពីប្រទេសនៅក្នុងអាស៊ីអាគ្នេយ៍។
ទីបួន របាំព្រះរាជទ្រព្យ ដែលល្បីល្បាញជារបាំបុរាណខ្មែរ ត្រូវបានបញ្ចូលក្នុងបញ្ជីបេតិកភណ្ឌវប្បធម៌អរូបីពិភពលោករបស់អង្គការយូណេស្កូក្នុងឆ្នាំ២០០៣។ ដោយផ្អែកលើគេហទំព័របេតិកភណ្ឌវប្បធម៌អរូបីរបស់អង្គការយូណេស្កូ ពិធីគោរពព្រះវិញ្ញាណក្ខន្ធតាមប្រពៃណីនិងពិធីបុណ្យនានា រួមមាន ព្រះរាជពិធីឡើងគ្រងរាជ ពិធីមង្គលការ ពិធីបុណ្យសព និងពិធីបុណ្យប្រពៃណីខ្មែរតែងតែមានអមដោយការសម្តែងរបាំព្រះរាជទ្រព្យ។ របាំព្រះរាជទ្រព្យ (Royal Ballet) មានភាពល្បីល្បាញដោយសារសំលៀកបំពាក់ដ៏ប្លែកអស្ចារ្យ និងចលនាដ៏ទន់ភ្លន់។ តួអង្គក្នុងការរាំរបាំមាន៤ គឺ តួស្រីឈ្មោះនាង តួប្រុសឈ្មោះរុង តួយក្សហៅថាយក្ស និង តួសត្វស្វាហៅថាស្វា។ តួសម្តែងទាំងនោះចំណាយពេលហ្វឹកហ្វឺនយ៉ាងម៉ត់ចត់ជាច្រើនឆ្នាំ ទើបចលនានិងជំហរថែមទាំងផ្គួបផ្សំមនោសញ្ចេតនាក្នុងក្បាច់របាំរបស់អ្នករាំ អាចចាប់យកអារម្មណ៍និងការកោតសរសើររបស់អ្នកទស្សនា។
ទីប្រាំ ស្បែកធំ ល្ខោនស្រមោលស្បែកខ្មែរ ជាការសម្តែងដែលឧទ្ទិសដល់ទេវៈ ត្រូវបានអនុញ្ញាតត្រឹមតែ ៣ ទៅ ៤ ដងក្នុងមួយឆ្នាំ ក្នុងឱកាសពិសេសៗ ដូចជា បុណ្យចូលឆ្នាំខ្មែរ បុណ្យចម្រើនព្រះជន្ម ព្រះមហាក្សត្រ ឬការលះបង់របស់បុគ្គលល្បីៗ។ ការសម្តែងនេះត្រូវបានចារឹកក្នុងឆ្នាំ ២០០៨ ក្នុងបញ្ជីតំណាងនៃបេតិកភណ្ឌវប្បធម៌អរូបីនៃមនុស្សជាតិស្របតាមអង្គការយូណេស្កូ។ តាមពិត អ្នកនិទានរឿងពីរនាក់ និងវង់ភ្លេងមួយផ្តល់នូវការអមតន្ត្រីនៃការសម្តែង។ រឿងរាមកេរ្តិ៍ ដែលជារឿងខ្មែរសម្របពីរឿងរាមាយណៈ បានដើរតួជាអ្នកបំផុសគំនិតសម្រាប់ការសម្តែង ដែលបង្ហាញពីឈុតឆាកពីវីរភាពនេះក្នុងរយៈពេលជាច្រើនយប់ និងមានអាយ៉ងរហូតដល់ 160 ក្បាល។
ទីប្រាំមួយ សិលាចារឹកនៃពិធីសាសនា និងល្បែងទាញព្រ័ត្រ (Teanh Prot Game) ក្នុងបញ្ជីបេតិកភណ្ឌវប្បធម៌អរូបី គឺនៅឆ្នាំ 2015។ ទម្រង់នៃល្បែងនេះផ្តល់អំណាចដល់ការផ្សារភ្ជាប់សហគមន៍ នាំមកនូវការកម្សាន្ត ក៏ដូចជាការអបអរសាទរការចាប់ផ្តើមនៃវដ្តកសិកម្មថ្មីមួយ។ ដើម្បីធានាបាននូវការច្រូតកាត់ និងវិបុលភាព សហគមន៍នៅក្នុងអរិយធម៌កសិកម្មនៃអាស៊ីបូព៌ា និងអាស៊ីអាគ្នេយ៍ ចូលរួមនៅក្នុងពិធី និងល្បែងទាញព្រ័ត្រ។ លើសពីនេះ ល្បែង និងពិធីផ្សេងៗដែលរួមបញ្ចូលជំនួយទាញដើម្បីជំរុញអារម្មណ៍នៃសហគមន៍ ភាពជាកម្មសិទ្ធិ និងអត្តសញ្ញាណក្នុងចំណោមអ្នកចូលរួម។
ទីប្រាំពីរ ចាប៉ីដងវែងត្រូវបានទទួលស្គាល់ជាបេតិកភណ្ឌវប្បធម៌អរូបីក្នុងឆ្នាំ ២០១៦។ ឧបករណ៍ភ្លេងបុរាណខ្មែរដែលគេស្គាល់ថា ចាប៉ីដងវែង មានទំនាក់ទំនងយ៉ាងខ្លាំងក្លាជាមួយរបៀបរស់នៅ ប្រពៃណី និងជំនឿរបស់ប្រជាជនកម្ពុជា។ វា រួម បញ្ចូល ទាំង ការ ច្រៀង និង ចាប៉ី ដែល គេ ធ្វើ ឡើងជា ញឹក ញាប់ ក្នុង ពិធីបុណ្យ វប្បធម៌។ ចម្រៀងអាចមានកំណាព្យបុរាណ រឿងនិទានប្រជាប្រិយ ឬរឿងនិទានពុទ្ធសាសនា បន្ថែមលើទំនុកច្រៀងបែបកំប្លែង អប់រំ និងសង្គម។ លើសពីនេះ អ្នកលេងចាប៉ីម្នាក់ត្រូវមានទេពកោសល្យផ្នែកតន្ត្រី ក៏ដូចជាភាពវៃឆ្លាត ឆ្នៃប្រឌិត និងសមត្ថភាពនិទានរឿង។ មិនមានឧបសគ្គចំពោះសមត្ថភាពរបស់បុគ្គលក្នុងការលេងចាប៉ីទេ បើទោះបីជាអ្នកសំដែងភាគច្រើនជាបុរសក៏ដោយ។
ទីប្រាំបី ប្រាសាទល្ខោន វត្តស្វាយអណ្តែត ត្រូវបានចុះបញ្ជីក្នុងបញ្ជីបេតិកភណ្ឌអរូបីរបស់អង្គការយូណេស្កូក្នុងឆ្នាំ 2018។ សម្តែងដោយបុរសពាក់ម៉ាស់ ដើម្បីអមជាមួយវង់ភ្លេងប្រពៃណី និងសូត្រទំនុកច្រៀង នៅតំបន់មួយជុំវិញវត្តពុទ្ធសាសនា វត្តស្វាយអណ្តែត ដែលមានទីតាំងនៅ ទន្លេមេគង្គ ចម្ងាយប្រហែល ១០ គីឡូម៉ែត្រ ខាងកើតរាជធានីភ្នំពេញ។ ល្ខោនខោល ត្រូវ បាន អនុវត្ត ក្នុងពិធី សាសនា ដែល ភាគ ច្រើន ត្រូវ បាន ភ្ជាប់ ទៅ នឹង វដ្ដ នៃ ការ ដាំ ស្រូវ និង តម្រូវការ របស់ សហគមន៍ កសិកម្ម។ ទំនៀមទម្លាប់នេះត្រូវបានឆ្លងកាត់ដោយផ្ទាល់មាត់នៅក្នុងសង្កាត់ ហើយព្រះសង្ឃនាយកសាលាបឋមសិក្សាដែលចូលនិវត្តន៍ថ្មីៗនេះបានចាប់ផ្តើមសរសេរអក្សរសម្រាប់ភាគខ្លះយោងទៅតាមគេហទំព័ររបស់យូណេស្កូ។
សរុបមក ទីតាំងបេតិកភណ្ឌ និងបេតិកភណ្ឌវប្បធម៌អរូបីដែលបានរៀបរាប់ខាងលើ គឺជាមោទនភាពជាតិ ដែលយើងមិនអាចមើលរំលង។ ក្នុងនាមជាប្រជាពលរដ្ឋកម្ពុជាមួយរូប វាសំខាន់ខ្លាំងណាស់ក្នុងការអភិរក្ស អប់រំនិងផ្សព្វផ្សាយអំពីបេតិកភណ្ឌរូបី និងបេតិកភណ្ឌវប្បធម៌អរូបី ដល់អ្នកជំនាន់ក្រោយ។ ទន្ទឹមនឹងនោះ ប្រជាជនកម្ពុជាជំនាន់ក្រោយត្រូវបានលើកទឹកចិត្តក្នុងការសិក្សាស្រាវជ្រាវស្វែងយល់បន្ថែមអំពី សម្បត្តិជាតិ។ យើងមិនត្រឹមតែបន្តចំណេះដឹងដែលមិនអាចកាត់ថ្លៃបាននេះទុកឲ្យអ្នកជំនាន់ក្រោយទេ យើងក៏ជម្រុញពួកគេមានចំណង់ចំណូលចិត្តក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្របន្តស្វែងរកវិធីសាស្រ្តដ៏មានប្រសិទ្ធភាព ឬមធ្យោបាយដើម្បីស្វែងរកទីតាំងបុរាណវិទ្យានៅលើទឹកដីព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជាដែលមិនទាន់ត្រូវបានរុករកឃើញ និងបន្តការការពារពីការប៉ុនប៉ងលួចជីករូបចម្លាក់ខុសច្បាប់ដែលអាចប៉ះពាល់ដល់ការស្រាវជ្រាវរុករកនាពេលអនាគត។